Nederland werkt hard aan een duurzame toekomst waarin de energietransitie een van de grootste en meest urgente maatschappelijke opgave is van deze tijd. De gemeenteraad wil dat Hoorn in 2040 een klimaatneutrale stad is. Een ambitieus streven, maar wat komt daar allemaal bij kijken? Waar staat de gemeente Hoorn nu en waar zitten de grootste uitdagingen? We vroegen het Samir Bashara, wethouder Duurzaamheid van Hoorn.
Bashara: ‘Op dit moment zijn we vooral bezig met het maken van een aantal routekaarten waarin wij vaststellen wat er moet gebeuren om uiteindelijk onze doelstellingen te behalen om klimaatneutraal te zijn in 2040. Het overkoepelende programma ‘duurzame stad’ is onderverdeeld in een drietal subthema’s – energietransitie, circulaire economie en klimaatadaptatie. We hebben er heel bewust voor gekozen het klimaatprogramma op deze manier in te richten, omdat deze onderwerpen nauw verwant zijn aan elkaar. De energietransitie bestaat uit energie opwek, energiebesparing en warmtetransitie. Die routekaarten redeneren allemaal terug van 2040 tot nu en omschrijven alle stappen die genomen moeten worden in alle segmenten van de samenleving om te komen tot die doelstelling. De routekaarten zijn alomvattend opgesteld, zodat het heel duidelijk is wie waar verantwoordelijk voor is. Inmiddels is de eerste routekaart energietransitie goedgekeurd door de gemeenteraad en de andere twee – circulaire economie en klimaatadaptatie – zijn nog in ontwikkeling. Het is dus nu vooral zaak om alles in heldere beleidskaders te gieten en ons daar vervolgens verplichtend aan te verbinden.
‘’Er is geen enkele transitie in dit land die zo zwaar en groot is en waar zo weinig instrumentarium bij is geleverd.’’
Instrumentarium
‘’We zijn begonnen aan een gigantische opgave’’, vertelt Bashara. ‘Er is geen enkele transitie in dit land die zo zwaar en groot is en waar zo weinig instrumentarium bij is geleverd. We missen op dit moment de financiële middelen om de transitie op te schalen. Besluitvorming over te nemen maatregelen ontbreekt en een lokale gemeente heeft geen bevoegdheden om resultaten verplicht te stellen. Nu voer ik constant de discussie over de opgestelde doelstellingen in plaats van de vraag: ‘hoe kunnen we die doelstellingen bereiken?’. Wanneer het rijk verplichte resultaten oplegt, hebben lokale gemeenten een stok achter de deur om rijksbeleid uit te voeren waar verder geen discussie over mogelijk is. Alleen bij nieuwbouw kunnen we op dit moment optreden, maar een stad als Hoorn bestaat voor 95% uit bestaande bouw. Dat betekent dat de gemeente Hoorn het volledig moet hebben van verleiden en overtuigen en dat is gewoon niet genoeg om alle actoren – met name huisbezitters – over de brug te krijgen.
Het is in deze fase belangrijk om mensen wakker te schudden. Daar krijg je de pioniers en early adapters wel mee in beweging. Dat zijn natuurlijk ook de mensen die geld hebben en zich iets kunnen permitteren. De massa die nog niet zover is, heeft nauwelijks een idee wat hen boven het hoofd hangt. Die worden straks verrast en gaan in opstand komen. Er wordt wel een opgave bij ze neergelegd, maar wij kunnen daar op dit moment bijvoorbeeld nog geen financieringssystematiek tegenover zetten inclusief alle regelgeving die daarbij komt kijken. Daar zijn trouwens wel goede ideeën voor, zoals het toepassen van objectgebonden financiering. Dan hoeft de bewoner zelf niet meer kapitaalkrachtig te zijn om een lening te kunnen afsluiten voor de benodigde duurzaamheidsmaatregelen. De financiering wordt zo onderdeel van het gebouw en wanneer het gebouw verkocht wordt, zit de financiering daarbij inbegrepen.
Climate Board
Om de energietransitie te laten slagen, is het ontzettend belangrijk om samen te werken en samenwerkingen aan te gaan. Zo hebben we een Climate Board opgericht met een aantal grote maatschappelijke partners, waaronder de grootste woningbouwcorporatie, HVC (duurzaam afvalverwerker), het waterbedrijf, Liander en waarschijnlijk sluit er binnenkort ook een van de grotere Nederlandse banken aan. We bespreken deze maatschappelijk opdracht vanuit gezamenlijk eigenaarschap. Daar is heel bewust voor gekozen. Alle partijen zitten gelijkwaardig aan tafel en nemen gezamenlijk verantwoordelijkheid. Daardoor bedek je veel grotere segmenten van de samenleving dan als je alleen als overheid optreedt. Het opzetten van de Climate Board is een goede eerste stap, maar die relaties zijn gebaseerd op goodwill. Als die goodwill er om de een of andere reden niet is (personen die elkaar niet liggen, discussies over verantwoordelijkheden, wie gaat waarvoor betalen?) – dan loopt het vast. Dat kunnen we ons totaal niet permitteren in dit dossier.
Een lange termijn winst van 500 miljoen
Op gemeentelijke en regionale schaal zijn we bezig met het opzetten van financieringsconstructies. Daarmee komen we wel een stapje verder, maar niet in de buurt van het echte einddoel. Financieringsstrategieën die volledig uit gemeentelijke middelen komen, worden binnen de kortste keren topzwaar dus er zullen toch op een ander niveau investeringen moeten loskomen. Toch ben ik optimistisch gestemd. Het grote voordeel van de energietransitie is dat die uiteindelijk meer geld oplevert dan kost. Wij hebben een testcase laten maken door studenten en die kwamen tot de conclusie dat als je daadwerkelijk klimaatneutraal wilt zijn in 2040 er een investering nodig is van 1,8 miljard euro en deze 2,3 miljard euro gaat opleveren. Er blijft dus 500 miljoen euro over aan het eind van de streep.
‘’Ik durf zelfs te stellen dat dit de landsgrenzen overstijgt.’’
De grote vraag is nu: ‘’wie investeert die 1,8 miljard en hoe kun je die 500 miljoen winst nu al inzetten om die financiering van de grond te krijgen?’’. Dat is voor de gemeente natuurlijk volkomen onbetaalbaar. Het grote voordeel is dat er op de lange termijn winst in het verschiet ligt, dus interessant voor een lange termijn investeerder. Er ontbreekt alleen nog een systematiek waar we dat al uit kunnen putten. Als die investering eenmaal gaat komen dan gaat dit wel lopen. Bij mensen met een huurwoning ligt de verantwoordelijkheid voor de technische aanpassingen bij de huurbazen. Het verschil in de energierekening wordt gecompenseerd in de huurprijs. Voor mensen met een koophuis ligt dit een stuk ingewikkelder. Als je die financiering aanbiedt waarmee ze maandelijks geld overhouden, krijg je ze ook wel om. Alleen die startinvestering op rijksniveau zal ergens gedaan moeten worden. Als gemeente kun je hooguit kleine fondsen oprichten en op die manier een bijdrage leveren. En als dit eenmaal begint te draaien, is het binnen no time overvraagd. Daar zit dus een enorme uitdaging. Ik durf zelfs te stellen dat dit de landsgrenzen overstijgt.’
