‘Luister goed naar wat bewoners in een wijk belangrijk vinden’ zegt Anke van Hal – hoogleraar Sustainable Building and Development aan Nyenrode Business Universiteit en mede-initiatiefnemer van Homemates. Homemates is een kennisplatform dat zich richt op derde succesfactor: het bewonersperspectief op renovaties met hoge energieambities. Het Servicepunt werkt nauw samen met Anke om kennis uit de gedragswetenschappen op te doen om zo tot betere en effectievere wijkaanpakken te komen voor aardgasvrije wijken en duurzame verwarming.
“We gaan nu aan de slag met energiebesparing in de naoorlogse woningbouw; er is geld, we weten hoe het moet, woningbouwverenigingen zijn er klaar voor.”
‘Wat valt je op aan dit citaat?’ vraagt Anke van Hal regelmatig tijdens haar lezingen. De quote blijkt uit 1983 te komen. ‘In die periode van 35 jaar is er heel veel subsidie geweest voor energiebesparing. Isolatie en technieken die we nu als nieuw zien die waren er in 1985 al. Waarom is de gebouwde omgeving nog niet duurzaam?’
Wanneer er gesproken wordt over duurzaamheid in de gebouwde omgeving hoor je mensen voortdurend over techniek en financiering, een beperkte manier van kijken volgens Van Hal. ‘De leefomgeving is voor mensen de belangrijkste plek die ze hebben – een plek waar gevoel en emotie een grote rol spelen. Een technische en rationale benadering in de warmtetransitie staat garant voor conflicten. Als we kijken naar de onderzoeken die zijn gedaan naar ambitieuze innovatieprojecten en waarom deze niet zijn geslaagd, ligt de oorzaak maar voor een klein gedeelte bij techniek en financiering en eigenlijk veel meer bij de wijze van samenwerken – het feit dat de bewoners niet mee wilden werken. Die gedragscomponent, de tevredenheid van de bewoner, speelt dus een grote rol en tot voor kort werd deze over het hoofd gezien.’ In haar onderzoek ‘de derde succesfactor ontrafeld’ geeft ze antwoord op de vraag hoe je met die gedragscomponent omgaat in de praktijk.
Hoe krijg je die bewoner dán mee?
‘Er is veel onderzoek gedaan en de algemene conclusie is eigenlijk heel logisch: je moet het samen willen. Niet alleen professionals en overheden, maar ook de bewoners. Anders gaat het niet lukken. Bijna iedereen vindt energiebesparing of aardgasvrij best belangrijk, maar er spelen altijd andere zaken die nog belangrijker zijn. Die gaan dan voor.’
‘’De uitdaging is om de energieopgave te koppelen aan dat wat mensen belangrijker vinden.’’
Van Hal deed samen met haar collega’s onderzoek naar de eco-wijken uit de jaren 90 en bestudeerde daarin de relatie tussen geluk en de kwaliteit van de woonomgeving. ‘Het blijkt dat mensen groen en water in de omgeving belangrijk vinden, net als het gevoel dat ze mensen in de wijk kennen en ergens bij horen. Gezondheid is een van de belangrijkste drijfveren van de mens en dus een belangrijk thema voor bewoners. Als de focus op het verminderen van CO2-uitstoot of energiebesparing weerstand oproept, moet je het daar helemaal niet over hebben. Kijk wat er speelt in de wijk en belangrijk wordt gevonden – bijvoorbeeld het aanpakken van criminaliteit, het weghalen van graffiti en het verbeteren van wegen – en koppel deze thema’s aan de energietransitie. Communiceer dat je de wijk toekomstbestendig maakt en hang daar verschillende thema’s onder. Om draagvlak te creëren moet je duurzaamheid ten dienste stellen van het verbeteren van de kwaliteit van leven van mensen in hun woning en wijk.’
Wordt de energietransitie met de benadering van de derde succesfactor niet juist complexer?
‘Het lastige van de boodschap van de derde succesfactor is dat de opgave niet simpeler wordt. Als die simpel was, was het echt wel gelukt in die 35 jaar. Het positieve is dat er vanuit die complexiteit ook veel kansen liggen om het wel te laten lukken, maar dan moet je wel accepteren dat je het breder moet aanpakken. De kans dat mensen geïnteresseerd raken in je verhaal neemt toe en daardoor ook de kans dat we de energiedoelstellingen behalen. Natuurlijk blijft het ook een financieel verhaal – als mensen veel moeten betalen voor de energietransitie dan blijft het hoe dan ook lastig. De derde succesfactor is niet hét wondermiddel. Juist die combinatie tussen die drie factoren – techniek, financiering én gedrag – is zo belangrijk.’
Wat zou je (vanuit je onderzoek) nog voor tips willen meegeven voor de energietransitie?
• Nu vertragen leidt uiteindelijk tot versnelling
‘Omdat je in het begin heel erg zorgvuldig bent met analyseren wat er in de wijk speelt en koppeling legt met verschillende thema’s, zal je meer tijd kwijt zijn. Maar als je van het begin af aan bewoners meekrijgt, dan gaat het daarna snel. Als je heel haastig in het begin bent en daarmee weerstand bij bewoners creëert, dan ben je vervolgens alleen nog maar bezig om die weerstand weg te nemen. Zo ben je net zo lang of langer bezig met de vraag of het nog wel gaat lukken. Neem dus je tijd in de startfase en de kans neemt aanzienlijk toe dat je uiteindelijk sneller klaar bent en je doel bereikt.’
• Maak gebruik van bestaande netwerken
‘Wat heel vaak vergeten wordt is dat er al mensen van gemeenten actief zijn in die wijk. Wijken hebben bijvoorbeeld al wijkregisseurs uit het sociale domein. Moet een wijk van het aardgas af? Onderzoek dan of er al partijen in die wijk rondlopen en ga samenwerkingen aan. Dat scheelt veel tijd, want die hebben vaak al een vertrouwensband opgebouwd en kennis over de wijk. Zo voorkom je dubbel werk.’
