Hoe betrek je buurtbewoners bij je warmte-initiatief? Een vraag die momenteel bij veel gemeenten speelt. In de Benedenbuurt in Wageningen wil ruim 80% van de particuliere woningeigenaren en huurders aangesloten worden op het warmtenet. Hoe heeft het projectteam dit voor elkaar gekregen? Initiatiefnemer Wanka Lelieveld: ‘‘Om het warmtenet te realiseren moest minimaal 75% van de Benedenbuurt een contract afsluiten voor 15 juli 2022. De kracht van onze campagne zit hem in het persoonlijke contact met de buurtbewoners.’’ Wat zijn volgens Wanka de lessen en successen van deze campagne?
“Het avontuur begon in 2016 met een briefje van ons 13-jarige buurmeisje’’, vertelt Wanka. ‘‘Zij ging een weddenschap aan met haar ouders om de straat te mobiliseren voor een landelijke energiebesparingswedstrijd ‘het Klimaatstraatfeest’. De tien straten die de meeste energie bespaarden en de beste acties uitvoerden om de buurt hierin te betrekken, konden een straatfeest winnen. Haar ouders geloofden niet dat dit zou gaan werken, maar ze heeft overal in de straat een briefje in de bus gedaan en zo iedereen meegekregen. Uiteindelijk zijn we op de tweede plaats geëindigd. De deelname aan de wedstrijd maakte dat er een hechtere band in de straat en wijk is ontstaan.’’
Het Klimaatstraatfeest 2016 in de Benedenbuurt, Wageningen
Stroomversnelling
Niet veel later hoorde Wanka dat op korte termijn het riool in de wijk vervangen zou gaan worden. ‘‘Ik dacht meteen: dit biedt een mooie kans voor de aanleg van een warmtenet. Zo hoeft de straat namelijk maar één keer opengebroken te worden. Al snel zaten wij (als initiatiefnemers) om de tafel met de duurzaamheidsambtenaar van de gemeente, een marktpartij en de Woningstichting om de mogelijkheden te verkennen. Vanaf dat moment kwam het project écht in een stroomversnelling.’’
‘‘In 2018 richtten we de coöperatie Warmtebedrijf Oost Wageningen (WOW) op en in datzelfde jaar kregen we de subsidie voor Proeftuinen Aardgasvrije Wijken (PAW) toegekend’’, vervolgt hij. ‘‘In 2021 besloten we om in zee te gaan met warmteleverancier Kelvin. En in oktober 2023 vierden we groot feest’’, glundert Wanka. ‘‘83% van de bijna 200 particuliere woningeigenaren en 82% van de 170 huurders bij de Woningstichting zeiden ja tegen het warmtenet. Op dit moment zijn we bezig met het definitieve ontwerp van het warmtesysteem. Het warmtenet zal worden gevoed door een energiecentrale in de oude korfbalkantine net buiten de wijk. Daar worden een lucht-water warmtepomp, back-upketels en een klein buffervat geplaatst. Via een warmtenet, met een temperatuur van 70 graden en een retourtemperatuur van 40 graden, zullen de gebouwen in de wijk worden verwarmd.”
Lessen en successen
De initiatiefnemers hebben de afgelopen jaren veel geleerd in de Benedenbuurt. We vroegen Wanka wat de belangrijkste lessen waren in het betrekken van buurtbewoners bij een warmte-initiatief.
Een persoonlijke campagne
Gedurende het contracteringsproces van 3 mei 2022 tot en met 15 juli 2022 werd er campagne gevoerd met als doel bewoners te stimuleren om aan te sluiten op het warmtenet. Als bewoners zich vóór 15 juli hadden aangemeld, konden zij kosteloos worden aangesloten op het warmtenet. Wanka: ‘‘Wat erg heeft geholpen is de betrokkenheid van de buurtbewoners. De campagne is echt georganiseerd door de bewoners zelf met alleen een stukje ondersteuning van een communicatiebureau en een stagiair. De gemeente heeft wel geholpen met het aantrekken van een communicatiestrateeg, maar heeft zich verder op de achtergrond gehouden.
Van tevoren hadden we heel duidelijk voor ogen dat persoonlijk contact de basis zou worden voor de campagne. We zijn gestart met het persoonlijk overhandigen van de brochure door de ambassadeurs; (bestuurs)leden van de coöperatie. Naast de algemene informatieavonden organiseerden we één-op-één- en vve gesprekken, dagelijkse inloopuren, persoonlijke afspraken met een warmteadviseur, aanbelrondes, bel- en e-mailacties en een koffieochtend voor senioren. Door de persoonlijke aandacht ontstaat er steeds meer vertrouwen en haal je bewoners één voor één binnen.”
Sociale bewijskracht
‘‘Wat ook erg heeft meegeholpen, is dat we met vlaggetjes zijn gaan werken. Iedereen die aansloot op het warmtenet hebben we een oranje vlaggetje gegeven om in hun voortuin of op hun balkon te plaatsen.’’ Wanka lacht: ‘‘Aan het begin van de campagne wachtten zelfs de koplopers en voorstanders met het plaatsen van een vlaggetje. ‘‘Ik ben niet de eerste die zo’n vlaggetje in de tuin zet.’’ of ‘‘Ik wacht eerst wel even af of anderen een vlaggetje nemen.’’, kregen we toen nog te horen. En op een gegeven moment sloeg dat dus om en kwamen buurtbewoners naar ons toe met ‘‘Ik wil ook wel zo’n vlaggetje’’. Daardoor ging het écht leven in de wijk, werden deelnemende huishoudens ambassadeur en werden de buurtbewoners die nog niet hadden getekend steeds herinnerd aan het warmtenet.
Vlaggetjes rondbrengen met mascotte Lola aan de nieuwe contractanten in de Benedenbuurt, Wageningen
Daarnaast hebben we op de website van Warmtebedrijf WOW een thermometer geplaatst met het percentage van de huishoudens die op dat moment een contract hadden ondertekend. Sociale bewijskracht is een heel belangrijk onderdeel van onze campagne gebleken.’’
Thermometer met het percentage van deelnemende huishoudens op de website van WOW
Verschillende doelgroepen, verschillende benaderingen
‘‘Gedurende de campagne is de houding van de buurtbewoners tegenover het warmtenet steeds verder in kaart gebracht. ‘‘Op basis van deze houdingen hebben we verschillende doelgroepen inzichtelijk gemaakt: Voorstanders, Senioren, Techneuten, Vragen en zorgen, Verhuis situaties, Tegenstanders en Geen tijd. Elke groep hebben we op een unieke manier benaderd.’’
Voorstanders
‘‘Zo zijn we gestart met het stimuleren van de voorstanders om in een vroeg stadium het contract te ondertekenen. Meer getekende contracten betekent meer vlaggetjes in de wijk, een hoger deelnamepercentage op onze ‘thermometer’ en meer mond-tot-mond reclame. Er straalt gedurende de campagne dus steeds meer vertrouwen uit naar de rest van de buurt.’’
Vlaggetjes in de Benedenbuurt, Wageningen
Senioren
‘‘Er wonen relatief veel oudere bewoners in de Benedenbuurt. Deze groep staat veelal welwillend tegenover het project, maar heeft zorgen over de rompslomp in huis, is vaak digitaal minder vaardig en heeft ontzorging nodig. De digitale contracteringsmodule maakt het voor deze doelgroep soms lastig om de overeenkomst te ondertekenen. Voor de senioren hebben we specifiek een ‘senioren koffieochtend’ georganiseerd om uitgebreid in te gaan op de zorgen en vragen van deze doelgroep. Verder organiseerden we een dagelijks inloopuur om deze bewonersgroep te helpen met het ondertekenen van een contract.’’
Vragen en zorgen
‘‘De grootste groep mensen in de wijk zijn positief gestemd over het warmtenet, maar hebben nog wel vragen en zorgen. Zij nemen meestal niet actief contact op om hun vragen te stellen of zorgen te uiten. Het is dus raadzaam om hierin zelf het initiatief te nemen. Naarmate de campagne vordert, is het steeds belangrijker om in te spelen op vragen en zorgen van individuen of kleine groepen. Daarom is een nauwkeurige voortgangsbewaking essentieel. Via één-op-één gesprekken, vve gesprekken, inloopuren, bijeenkomsten en aanbelrondes hebben we vragen en zorgen opgehaald. Dit hebben we zorgvuldig bijgehouden in een klantvolgsysteem.’’
Tegenstanders
‘‘In de Benedenbuurt zijn ambassadeurs langs de deuren gegaan en hebben ook achterhaald wat de houding is van de bewoners ten opzichte van het warmtenet. In sommige gevallen bleek de weerstand tegen het project gebaseerd op onjuiste aannames, die dan gelijk recht gezet konden worden. In veel andere gevallen hadden bewoners een weloverwogen keuze gemaakt om niet mee te doen op basis van hun situatie. Het is van belang om de tegenstanders goed in kaart te brengen en hun keuze te respecteren. Dit scheelt frustratie en daarnaast kan het campagneteam zich focussen op de groepen die wel openstaan om aan te sluiten op het warmtenet.’’
Herhalen van oproep
‘‘Om mensen aan te zetten tot actie hebben zij vaak meerdere keren een herinnering nodig. Gedurende de campagne hebben we gemerkt dat het herhalen van onze boodschap via allerlei contactmomenten en communicatiemiddelen echt nodig was om bewoners daadwerkelijk het contract te laten ondertekenen.’’
Banner WOW, wij gaan van het aardgas af
Gemak en volledige ontzorging
Gemak was ook een van de pijlers in de aanpak van de Benedenbuurt. ‘‘Buurtbewoners worden volledig ontzorgd, dat is heel belangrijk. De woning van de mensen kan in één dag gasvrij worden gemaakt. Ze hoeven alleen maar het contract te ondertekenen en open te doen op het moment van installatie. Elke woning is maatwerk, dus je moet van tevoren wel een keer langskomen om alles goed om te nemen. Daarbij helpt het dat de installatie binnen de woning weinig impact heeft; de oude radiatoren werken met de temperatuur van het warmtenet en als je al elektrisch kookt, hoef je niets te aan te passen in je huis.
Daarnaast hebben we het contracteringsproces zo gemakkelijk mogelijk gemaakt voor de bewoners door een online module te ontwikkelen. De vragen zijn in begrijpelijk Nederlands opgesteld en het invullen neemt ongeveer 15 minuten in beslag. Vervolgens rolt er een aansluitovereenkomst uit. Zo hoeven bewoners geen complexe juridische teksten door te werken.’’
- Geen winstoogmerk en vertrouwen
Het warmtenet is grotendeels in handen van de gemeente Wageningen en de Coöperatie WOW. ‘‘In Denemarken is deze constructie veel gebruikelijker, maar in Nederland is dit vrij uniek. Meestal is het warmtenet in handen van een commerciële partij. De Coöperatie WOW en de gemeente hebben zich georganiseerd als ‘joint venture’ waarvan ze ieder 50% eigenaar zijn. Samen hebben ze 67% van de aandelen in het warmtebedrijf Oost-Wageningen en Kelvin is voor de overige 33% aandeelhouder. Er wordt geen winst gemaakt en dat trekt veel bewoners over de streep. Daarnaast schept het vertrouwen dat de gemeente meedoet in het warmtebedrijf. Huiseigenaren hebben individueel beperkte invloed op het warmtebedrijf, maar kunnen hier via de coöperatie wel invloed op uitoefenen. Daarmee hebben ze als bewonerscollectief een sterke stem.”
Organogram Warmtebedrijf WOW
Wil je meer weten over de lessen en successen uit de Benedenbuurt in Wageningen? Download hier het rapport ‘Warmtetransitie in de Benedenbuurt – Geleerde lessen van de campagne’ of neem contact op met Wanka Lelieveld.
