Uniek aan dit project: “Duurzaamheid is ingebed in een breed wijkprogramma ‘Kansen voor de Kersenboogerd’.”- Ikigai (Waar kom jij ’s ochtends je bed voor uit?): “Schakelen op veel verschillende niveau’s.”
- Stel: jij bent minister voor Energie en Klimaat, wat moet er anders?: “De Rijksoverheid moet veel meer de regie pakken!”
Uniek aan dit project: “Duurzaamheid is ingebed in een breed wijkprogramma ‘Kansen voor de Kersenboogerd’.”
Als programmamanager Duurzame Stad werkt Charlotte Bakker aan de energietransitie in Hoorn. De warmtetransitie is daarin een grote pijler. Eind 2021 is voor het eerste deel van de wijk Kersenboogerd een Wijkuitvoeringsplan vastgesteld door het college: één van de eerste officiële WUPs in Noord-Holland. 1850 corporatiewoningen worden de komende jaren aangesloten op het warmtenet van HVC. Maar in de Kersenboogerd gebeurt veel meer dan alleen de warmtetransitie. Charlotte: ‘‘Uniek aan dit project is dat de energietransitie onderdeel is binnen het wijkprogramma ‘Kansen voor de Kersenboogerd’. In dat programma werkten we al samen met partners aan het herstructureren van de openbare ruimte en het koppelen van opgaven als klimaatadaptatie, veiligheid en onderwijs. In 2019 zijn we hier met de opgave aardgasvrij bij aangesloten en inmiddels zijn we zo’n beetje trekker van het project geworden.” De warmtetransitie functioneert in de Kersenboogerd dus als versneller voor de uitvoering van een integraal wijkprogramma. Wat zijn volgens Charlotte de lessen en successen van deze wijkaanpak?
‘‘Om die doelstelling van 2040 te behalen moeten we ieder jaar 1020 woningen van het aardgas afhalen.’’
Charlotte: ‘‘We zijn in 2017 gestart met het opstellen van de ‘Routekaart Energieneutraal Hoorn 2040’. Een energieneutraal Hoorn betekent dat we binnen de gemeente net zoveel duurzame energie opwekken als dat we gebruiken. Om die doelstelling van 2040 te behalen moeten we ieder jaar 1020 woningen van het aardgas afhalen. Toen we de opgave in Hoorn inzichtelijk hadden gemaakt, zijn we aan de slag gegaan met de Transitievisie Warmte. De wijk Kersenboogerd kwam daarin duidelijk naar voren als een van de meest kansrijke wijken om te starten met een warmtenet als oplossing. Dat komt onder andere door de hoge bebouwingsdichtheid, het grote corporatiebezit van Intermaris en WoonzorgNL en zicht op duurzame warmtebronnen op middellange termijn (bijv. aquathermie of geothermie). Vervolgens zijn we al in 2019 aan de slag gegaan met de uitwerking van een wijkuitvoeringsplan voor de Kersenboogerd. In oktober 2021 is het WUP vastgesteld door het college. Het opstellen van dat plan was niet gemakkelijk, maar we hebben er veel van geleerd.”
Lessons learned
In Hoorn is de afgelopen jaren veel geleerd in de Kersenboogerd. We vroegen Charlotte naar de belangrijkste lessen die elke gemeente zou moeten meenemen bij de uitwerking van een wijkuitvoeringsplan.
Van TVW naar wijkuitvoeringsplan, een te grote stap
In de Kersenboogerd wordt in de komende 5 jaar een warmtenet aangelegd waar 1850 corporatiewoningen op aangesloten worden. Daarnaast zijn er ook allerlei ontwikkelingen gaande in de openbare ruimte van Hoorn. ‘‘Als je kijkt naar het totale gebied, zie je dat er allerlei nieuwbouwprojecten worden ontwikkeld en dat de wat grotere vastgoedmaatschappijen en maatschappelijke instellingen bezig zijn om hun panden te verduurzamen, vertelt Charlotte. ‘‘Een zorgorganisatie is bijvoorbeeld bezig een warmte-koudeopslag (WKO)-systeem aan te leggen. Dat is hartstikke mooi natuurlijk, maar wellicht kunnen we dat anders organiseren zodat het beter is voor het totaalbeeld. We hebben gemerkt dat als we ons alleen maar focussen op het wijkuitvoeringsplan van de Kersenboogerd, we voorbijgaan aan al die ontwikkelingen. De stap van Transitievisie Warmte naar wijkuitvoeringsplan is in zekere zin te groot gebleken. Vandaar dat we met elkaar hebben besloten om een tussenstap in te bouwen. We werken op dit moment aan een ‘strategisch uitvoeringsplan warmte’ waarin we alle ontwikkelingen die in Hoorn gaande zijn in kaart brengen. Die tussenstap is belangrijk om verder te komen met de uitvoering van de warmtetransitie en de ontwikkelingen in de Kersenboogerd binnen een breder perspectief te zien.’’
Een grote wijk, een kleine WUP
De Kersenboogerd is een relatief grote wijk in Hoorn. Hoe bepaal je de grootte van het gebied voor je wijkuitvoeringsplan? Kies je voor gehele wijk of alleen voor het gebied waar je als eerst aan de slag gaat? ‘‘Dat is een aardige zoektocht geweest.’’, vertelt Charlotte. ‘‘Hoe groter we het gebied formuleerden, hoe complexer het werd om de rollen, doelstellingen en communicatieactiviteiten van alle partners te omschrijven. Uiteindelijk hebben we de keuze gemaakt voor het centrumgebied van de Kersenboogerd. Op een gegeven moment ontstond er ook veel onrust in de wijk. Dat kwam mede doordat het onduidelijk was welk deel van de wijk op het warmtenetwerk wordt aangesloten. Toen hebben we samen met HVC en Intermaris twee bijeenkomsten georganiseerd om het projectgebied te laten zien. Daarmee namen we gelukkig veel onrust weg bij de woningeigenaren die (voorlopig) niets met het warmtenet te maken hebben. Begin dus op tijd met communiceren richting bewoners, ook als je nog niet alles weet.’’
Het integrale karakter van de wijkaanpak maakt ook dat veel afstemming nodig is over de ondergrond en de openbare ruimte en dat is nieuw binnen de gemeente. ‘‘Alle beheerders van de openbare ruimte zitten nu voor het eerst bij elkaar’’, legt Charlotte uit. ‘‘Dat maakt de opgave niet gemakkelijker, maar we werken wel integraal aan een toekomstbestendige wijk. Wat we hier leren, kunnen we straks toepassen in volgende gebieden.’’
Organiseer de legitimiteit van je partners
Een belangrijke stap in het wijkuitvoeringsplan is het bepalen van de rol van de gemeente en de rollen van de andere stakeholders. Hoe verloopt dat proces in de Kersenboogerd? Charlotte: ‘‘We werken in Hoorn samen met belangrijke partners aan de warmtetransitie. Zo kunnen we schaalgrootte behalen, van elkaar leren en de transitie versnellen. Voor die eerste 1850 woningen zijn nu concrete afspraken gemaakt tussen gemeente, Intermaris en HVC. Met warmtebedrijf HVC zijn we in gesprek over de toekomstige opschaling van het warmtenet. Het lastige daarin is dat er nog veel dingen onzeker zijn en dat ik vanuit de raad uiteraard ook vragen krijg over een mogelijk monopoliepositie van het warmtebedrijf. Op dit moment kan ik HVC verdere opschaling niet garanderen, omdat ik geen legitimiteit heb om dat te doen. In het strategisch uitvoeringsplan gaan we daarom dit jaar ook onze rol als gemeente en die van onze partners vastleggen voor toekomstige warmtenetten. Dat is echt een essentiële stap om verder te kunnen.’’
Wat moet er veranderen om écht te versnellen?
Charlotte: ‘‘Ik denk dat we terug moeten kijken naar hoe we in Nederland in 1959 zijn overgegaan van kolen naar aardgas. De Nederlandse rijksoverheid pakte destijds heel duidelijk de regie en binnen tien jaar kookte en stookte heel Nederland op aardgas. Om de doelstelling van 2050 – bijna 7 miljoen woningen en 1 miljoen andere gebouwen van het aardgas af – te behalen, moeten we deze transitie centraler organiseren. Nu ligt de verantwoordelijkheid voor de uitvoering bij individuele gemeenten. Dat betekent dat elke gemeente zelf het wiel uit moet vinden. Daarnaast is er bij kleinere gemeenten vaak te weinig mankracht voor deze grote opgave. Om te versnellen, moeten we de energietransitie echt vanaf een groter schaalniveau aanpakken met een prominentere rol vanuit het Rijk.’’
Wat maakt dit werk leuk?
Charlotte: ‘‘Ik zag laatst dat ik al 12 jaar bij de gemeente Hoorn in dienst ben, haha! Ik vind de energietransitie een razend interessant onderwerp, vooral omdat je op zoveel niveaus moet schakelen. ’s Morgens maak ik vaak een planning, maar het gebeurt zelden dat mijn dag er ook zo uitziet. Geen dag is hetzelfde!’’
Wil je meer weten over het wijkprogramma ‘Kansen voor de Kersenboogerd’? Neem een kijkje op de website of neem contact op met Charlotte Bakker.
