Ardine Nicolaï, medeoprichtster van energiecoöperatie MeerEnergie Amsterdam en uitgeroepen tot Warmtetransitiemaker van 2022. Afgelopen jaar interviewden we Ardine ook al over het project. In het onderstaande interview blikt ze terug op de afgelopen periode en reflecteert ze op de voortgang in Watergraafsmeer.
Allereerst: Gefeliciteerd met de prijs “Warmtetransitiemaker 2022”! Een mooie prijs om te winnen. Kan je ons misschien meer vertellen over waarom je deze hebt ontvangen?
Ja zo’n prijs heet dan “Warmtetransitiemaker van het jaar” maar het gaat natuurlijk over een inzet door meerdere mensen over een langere periode heen. Hoe die uitreiking ging, is dat er drie mensen die zich inzetten voor de warmtetransitie zijn verkozen tot “top drie”. Een vakjury heeft hiervoor een inhoudelijke beoordeling gedaan. Op het Nationaal Warmtecongres van dit jaar, dat ongeveer 500 bezoekers trok, hebben wij, als genomineerden, alle drie ons verhaal gehouden voor de aanwezigen en mocht de zaal stemmen. Mij viel uiteindelijk de eer ten deel. De overwegingen van de stemmers kon ik daar niet vaststellen, maar ik merk aan reacties door de jaren heen dat het project om twee redenen opvalt: Mensen geven terug dat wij met iets unieks en vernieuwends bezig zijn. Het gaat om een oplossing voor een landelijk probleem, met een behoorlijk bereik dat niet gaat over honderden maar duizenden huishoudens. Wij doen daarmee ook iets nieuws. Omdat wij zo nieuw zijn, zijn er nog weinig regelingen die wij kunnen gebruiken. Het vertrouwen krijgen van de politiek en van banken is daarom een grote factor in dit project.
Ten tweede merken wij dat het project aanspreekt. Wij zien energie als een basisbehoefte, niet als een product om winst mee te maken. Wij hebben een plan voor een warmtenet voor, door en van bewoners zelf; zonder tussenkomst van commerciële partijen. Mijn hoop is dan ook dat het echt een aansporing is om de energietransitie anders te gaan vormgeven. Niet dat het alleen uitgevoerd wordt door grote partijen. Alleen op die manier gaan wij de gehele verandering niet teweegbrengen. Zeggenschap over energie, als levensbehoefte, moet terug naar de burger komen.
Dat is een mooi punt. Denk je dat deze stap daarmee belangrijk is voor de energietransitie in zijn geheel?
Nou, ik denk het goed zou zijn voor de hele wereld als wij niet alleen gedachteloos energie verbruiken en ernaar kijken als een product waar winst mee gemaakt kan worden. Dat we ons afvragen: kunnen wij de voorziening in onze energiebehoefte ook anders inrichten en ruimte creëren voor andere vormen van energieopwekking en de organisatie eromheen? Dat energie weer terugkomt bij de burgers en je er zelf invloed op kan uitoefenen. Dat je weet waar het vandaan komt en hoe het in elkaar steekt, en we er zelf verantwoordelijkheid voor krijgen. Dit zou heel mooi zijn.
Zeker een mooie visie! De coöperatie bestaat al sinds 2015. Hoe zorg je ervoor dat mensen zo lang betrokken blijven bij het project?
Ja dat proces ging ook wel met pieken en dalen. Er zijn zeker momenten geweest waarop ik persoonlijk maar ook wij als groep dachten: “nu loopt het”! En op ander momenten juist “nu gooien wij het bijltje erbij neer”. Alleen dat er in deze buurt een warmtenet moest komen, met een bron hier om de hoek die nu veel onbenutte warmte produceert, en dat dit warmtenet in handen van bewoners moet komen: hiervan ben ik altijd overtuigd gebleven. Het is duidelijk dat het ook nu nog wel wat jaren zal vergen voordat het er werkelijk is. Dit is natuurlijk wel een uitdaging, ook voor mijn aandacht spanne, maar mijn overtuiging dat dit de beste oplossing is, en dat ook Amsterdam in haar transitievisie warmte heeft bepaald dat hier een warmtenet moet komen, en het dus moet gebeuren, houdt me op de been.
Het is wel fijn dat we zo’n veelzijdig en goed team hebben binnen MeerEnergie. Wanneer de een er doorheen zit, kan de ander zeggen “Ach joh, komt wel goed!” en op een ander moment omgekeerd. Dat het project in de buurt is, maakt het ook leuk. Je steekt elkaar ook weer aan in elkaars enthousiasme. Je inspireert elkaar en dat maakt ook dat je de energie erin houdt.
Dat is een mooi bruggetje naar de volgende vraag: In ons vorige interview gaf je aan dat het inspringen op grondwerkzaamheden belangrijk was voor het project destijds. Als je terugkijkt naar de afgelopen twee jaar: Wat waren belangrijke succesfactoren?
Ja het gaat natuurlijk over meer dan twee jaar. Ik mag dan Warmtetransitiemaker van het jaar zijn geworden, maar we zijn er al zeven jaar mee bezig. In één jaar krijg je in deze branche natuurlijk niet echt iets voor elkaar. Het is zeker een mijlpaal dat bij de grondwerkzaamheden in een deel van ons doelgebied, Middenmeer Noord, dit jaar daadwerkelijk leidingen voor het warmtenet de grond in gaan. Maar ook om dit voor elkaar te krijgen was een proces van jaren. Het begon met een lobby bij de gemeenteraad. Er was een groot onderhoud gepland in de stad, dat moet om de zoveel jaar gebeuren. Wij hebben toen gezegd “Als er gegraven gaat worden, dan willen we mee.” Nou daaraan vooraf moest dus gelobbyd worden en toen werd er een motie aangenomen door de gemeenteraad als opdracht aan het college om dit te doen. Het college is daarna dit gaan doen. Dat is de volgorde geweest van dit besluit om het allemaal zo ver te krijgen. Daarna komt pas de uitvoering, waarbij nu de buizen in de grond worden gelegd.
Waar staat MeerEnergie nu?
In de begintijd zei een oud-wethouder nog “Ja, maar jullie willen zoiets onmogelijks!”. Het kan best zo zijn dat wij toen nog heel onbevangen enthousiast waren. We wisten eigenlijk ook niet echt hoe wij zoiets moesten doen. Inmiddels hebben we ontzettend veel geleerd. Het is een megaproject waarbij enorm veel deskundigheid en samenwerkende partijen nodig zijn. We hebben inmiddels een concurrerende businesscase. Onder de 5000 aan te sluiten huishoudens hebben we 1000 leden. Dat is buitengewoon! Als je de vraag stelt van “waar staan we nu” dan is het antwoord dat wij in de startblokken staan. Wat wij nu urgent nodig hebben, is ontwikkelgeld om onze organisatie te ontwikkelen tot een volwaardig warmtebedrijf, dat contracten kan sluiten. De plannen zijn uitgewerkt, het ontwerp ligt er, en we hebben een concurrerende business case die door de gemeente en banken positief is beoordeeld.
Voor MeerEnergie om te groeien, welke knelpunten of opgaven zie je nog voor je?
Allereerst hebben we dus ontwikkelgeld nodig. Dit is echt urgent omdat de gemeente nu ook in een ander deel van ons gebied, Middenmeer Zuid, een groot onderhoud voorziet, waarbij alle partijen die onder de grond iets te doen hebben, betrokken moeten worden. Wij willen als warmtebedrijf hierin meegaan. We kunnen als warmtebedrijf pas echt aan de slag als we zekerheid hebben over de rijksbijdrage die gaat komen voor de warmtetransitie. Dit duurt nog even. Intussen verstrijkt de tijd, en gaat de gemeente door met planvorming in Middenmeer Zuid. Als wij nu snel ontwikkelgeld krijgen kunnen we klaarstaan op het moment dat deze beslissing valt. Dan kunnen wij, zodra er rijksgeld komt voor de realisatie, werkelijk contracten gaan afsluiten, en alsnog de warmteleidingen meeleggen met het graafwerk in Middenmeer Zuid. En als wij dat geld niet op tijd krijgen, dan kan het zomaar nog 10 jaar duren of langer.
Terugkijkend op het proces, zou ik in ieder geval zeggen dat het een ongelooflijk ingewikkeld proces is. Ik begon er zeven jaar geleden nogal onbevangen aan. Ik heb intussen natuurlijk ontzettend veel geleerd. Misschien kun je zeggen dat ik ”sadder and wiser” ben geworden, en inmiddels ook wel deskundig. Het blijkt ook op politiek niveau een enorm lastig verhaal te zijn en dat blijft het ook. We merken wel dat iedereen het een goed idee vindt. Op allerlei lagen ook: van de lokale wethouder tot de Europese Unie die een delegatie aan beleidsmakers naar ons toestuurde. Dus er is een enorme belangstelling vanuit de maatschappij hiervoor. Dat het zoveel moeite kost om in aanmerking te komen voor fondsen die juist in het leven zijn geroepen voor de warmtetransitie, terwijl we tegelijkertijd op zoveel niveaus door zoveel mensen als voorbeeld worden gezien van hoe het moet worden aangepakt, vind ik lastig te verteren. Hoe hoog moet de urgentie worden tot wij dit werkelijk kunnen doen?
Zijn er nog meer knelpunten als je naar de situatie kijkt?
Enerzijds tempo maar ook vertrouwen. Omdat wij de warmtetransitie op een nieuwe manier willen vormgeven, passen we telkens niet in bestaande regelingen. We wagen ons op ongebaande paden en hiervoor zijn ongewone stappen nodig. Er zijn gewoon geen regelingen en ook geen subsidieregeling, financieringsregelingen of garantiefondsen- voor warmtenetten die ons project makkelijk uitvoerbaar zouden maken. Dit heeft ook met vertrouwen te maken. Er moet nu worden besloten: “We gaan voor deze optie en we lossen de valkuilen die we op de weg tegen komen wel op.” Het is samen pionieren. Partners hebben we wel eens de vrees horen uitspreken dat burgers niet genoeg continuïteit kunnen bieden, terwijl er geen enkele bij dit project betrokken ambtenaar is nu die nog op dezelfde plek zit als toen wij als initiatief begonnen. En wij zijn er nog! We komen te vaak het idee tegen dat, omdat wij bewoners zijn, wij het minder goed zouden kunnen. Waarom zou het risico bij ons veel hoger zijn dan bij marktpartijen? Wij gaan heus zelf niet graven; wij huren dezelfde uitvoerders in als ieder ander warmtebedrijf zou doen. Ik merk dat dat vertrouwen vergt. In Denemarken bijvoorbeeld, zijn die energie coöperaties zo standaard zijn dat zij gewoon bij banken kunnen aankloppen voor een lening. Dat gaat hier toch veel moeizamer.
Heb je het idee dat wij aan de vooravond staan van die stap? Dat jullie misschien de weg vrij maken voor andere initiatieven?
Ik zie het project van MeerEnergie als onderdeel van een beweging die gaande is. Bij alle oplossingen is het van wezenlijk belang dat bewoners betrokken worden. Een coöperatie biedt de meest vergaande betrokkenheid hierbij. Het is in mijn ogen van het grootste belang dat energiecoöperaties een serieuze plaats krijgen in de warmtetransitie; zowel in regelgeving zoals de nieuwe warmtewet, als in fondsen en financieringsregelingen. Zodat bewoners betrokkenheid, zeggenschap en verantwoordelijkheid krijgen bij hun eigen energievoorziening, en we de transitie eerlijk kunnen laten verlopen.
Wil je meer weten over energiecoöperatie ‘MeerEnergie?’ Neem dan contact op met Ardine Nicolaï.
