Skip to main content
ArchiefToolkit

Toolkit: Wijkaanpak

By 28 augustus 2020februari 28th, 2025No Comments

Wil jij aan de slag in een wijk?

Elk begin is lastig, maar eenmaal gestart, gaat de bal rollen! Dat merken wij in de Noord-Hollandse gemeenten die al begonnen zijn met een wijkaanpak.

Na de Transitievisie Warmte is de tijd aangebroken om de warmtetransitie uit te gaan voeren. Per wijk of buurt zal er concreet aan de slag moeten worden gegaan om de doelen in 2050 te halen. Soms is er al een warmteinitiatief in de wijk van start gegaan, een andere keer zal je als gemeente het voortouw kunnen nemen. Een wijkaanpak helpt bij het concretiseren en realiseren van een warmteoplossing in de wijk. Als projectleider of procesbegeleider kan je deze toolkit zeker gebruiken.

Voor een Wijkaanpak Aardgasvrij is geen blauwdruk; elke wijk vraagt om haar eigen aanpak. Ons generieke Stappenplan geeft zowel structuur als flexibiliteit en biedt daarmee houvast. Het proces is globaal verdeeld over vijf stappen die je moet doorlopen in het aardgasvrij maken van een wijk. Elke stap doorloop je telkens op vijf met elkaar samenhangende thema’s waar je rekening mee moet houden tijdens de route van het aardgasvrij maken van wijken.

Maak gebruik van de online Toolkit

Het Servicepunt heeft een generieke Toolkit die houvast geeft bij jouw wijkaanpak waar een collectieve warmte-oplossing geschikt lijkt als warmteoplossing.

Let op! De toolkit is richtinggevend, maar zeker geen blauwdruk. Laat je inspireren en gebruik deze toolkit als houvast, maar blijf je bewust van de specifieke eisen die jouw project stelt aan de stappen, werkwijze en resultaten.

Wees flexibel

Er zijn al een aantal voorbeelden toegevoegd van andere wijken maar hoe meer gemeenten starten, hoe meer er geleerd wordt. We zullen de toolkit dus blijven updaten en verrijken met nieuwe voorbeelden en inzichten uit de praktijk. Gebruik de tips, tricks en checklists als handvat maar wees je bewust van de specifieke wensen en eisen waar jouw wijk om vraagt.

En neem gerust contact op met het Servicepunt voor vragen of advies. Of neem deel aan één van de onderdelen van ons voorjaarsprogramma om te oefenen en aan de slag te gaan met het Stappenplan.

Goed om te weten dat er landelijk ook andere stappenplannen zijn opgesteld voor een wijkaanpak, zoals de PAW Gemeentereis en het Wijkkompas.

Stap 1

Wat wil je in stap 1 bereiken?

In stap 1 stel je doelen en uitgangspunten vast, word je het eens over de kaders waarbinnen je gaat werken en maak je procesmatige afspraken om als lokale projectgroep goed samen te werken. Dat is belangrijk; zo voorkom je dat er onduidelijkheden ontstaan over scope, doel en samenwerking gedurende het project.

Bovendien zorg je dat je goed weet wie er in de wijk woont en op welke manier je met bewoners en ondernemers gaat samenwerken in het vervolg van de wijkaanpak. Met deze essentiële eerste stap breng je iedereen in stelling om in de volgende stap goede inhoudelijke besluiten te nemen.

Het resultaat

  • Procesafspraken, vastgelegd in Startdocument:
    • Context, scope, doel & uitgangspunten
    • Verkenning koppelkansen
    • Participatie-strategie
    • Schets warmte-oplossing incl. businesscase
    • Organisatie, planning & middelen
  • Intentieovereenkomst met stakeholders
  • Eerste wijkcontact is gelegd

Regelgeving

  • Klimaatakkoord / RES / RSW / TVW
  • Warmtewet, Gaswet, Omgevingswet

Betrokken partijen

  • Gemeente – regie (bestuurder, projectleider, participatie-expert, duurzaamheid, communicatie en afhankelijk van koppelkansen: sociaal, economie, veiligheid, OR)
  • Bewoners (huurders en eigenaren) – invloed op planvorming en aanbod
  • Regio – regionale afstemming, zeker bij bovengemeentelijke warmtebronnen
  • Woningcorporaties – startmotor en soms initiatiefnemer
  • Groot vastgoed – groot afnemer warmte / elektriciteit
  • Netbeheerder – afstemming netbelasting en werkzaamheden
  • Marktpartij (warmtebedrijf of aannemer individuele warmte- of isolatieoplossingen) – initiatiefnemer en/of technisch advies
  • Financierende partijen – financieringsaanbod voor bewoners

Stakeholders, regie en organisatie

Checklist

  • Stel projectleider aan (overzicht en ervaring met stakeholder- en procesmanagement)
  • Zoek stakeholders met ‘energie’ en gezamenlijk belang
  • Stel gezamenlijke uitgangspunten op álle thema’s
  • Denk projectorganisatie en governance uit: wie doet wat, wie beslist wanneer waarover?
  • Stel een gezamenlijk communicatieplan op
  • Benoem gezamenlijk risico’s (zowel inhoudelijk als procesmatig)
  • Maak een projectplanning: per stap verwachtingen, resultaten en de go/no-go’s
  • Onderzoek hoe je gemeenteraad wilt informeren over plannen / resultaten
  • Leg afspraken vast in Startdocument
  • Leg commitment vast in een intentieovereenkomst

Handige documenten

Handige links

Webinars

Bewoners: Participatie en communicatie

Checklist

  • Breng de wijk in beeld: welk type bewoners (sociaal-eco), welke type gebouwen, maar ook communicatie-doelgroepenanalyse.
  • Verken de verschillende organisaties, verenigingen, sleutelfiguren in de wijk
  • Stel een participatie-strategie op (o.a. doel, participatie-ruimte, doelgroepen en planning)
  • Veranker participatie-strategie in het project- en besluitvormingsproces
  • Maak een communicatieplan over het project én over het participatietraject
  • Optioneel: installeer een bewoners klankbordgroep die meedenkt over de participatiestrategie (let op: nog niet over de inhoudelijke keuzes)
  • Organiseer heldere interne communicatie(structuur) met stakeholders

Handige documenten

Handige links

Webinars

Techniek en financiering

Checklist

  • Breng de wijk in beeld: analyseer (GIS) data over gebouwgegevens, verbruiksgegevens, renovatie-, infrastructuur- en gemeenteplannen in de openbare ruimte
  • Bepaal de grens van het voorlopige plangebied (eventueel opgedeeld in clusters)
  • Leg (op basis van TVW) verbindingen met aansluitende gebieden, geografisch en/of in de tijd
  • Maak een indicatie van de minimale isolerende en bouwkundige maatregelen per gebouw(cluster)
  • Start haalbaarheidsonderzoeken en benoem kansen, risico’s en no-go’s
  • Bij warmtenet: schets ontwerp en (indien nodig) onderzoek het traject voor aanbesteding van de exploitatie van een warmtekavel
  • Benoem de voorwaarden voor een acceptabele business case
  • Schets businesscase (kosten en baten per partij) met meer dan 1 warmteoptie, incl. subsidiemogelijkheden en financieringsopties

Handige documenten

Handige links

Webinars

Koppelkansen op wijk- en gemeenteniveau

Checklist

  • Identificeer de andere opgaven in de wijk
  • Onderzoek of er verbindingen te maken zijn met andere programma’s, medewerkers, planningen en communicatietrajecten
  • Bepaal de scope van je wijkaanpak (beperk je je tot aardgasvrij, en zo nee, hoe ga je aansluiten bij / landen in andere thema’s in de wijk)
  • Verken koppelkansen voor werk in de ondergrond en OR, en koppel planningen in de uitvoeringsfase

Handige documenten

Handige links

Belangrijke aandachtspunten

  • Maak niet te snel de slag naar de (technische) inhoud; zorg ervoor dat kaders en procesafspraken duidelijk zijn bij alle partijen.
  • Borg commitment: zijn er gedeelde belangen, zijn bestuurders betrokken en is er capaciteit vrijgemaakt?
  • Zonder instemming van bewoners (in het bijzonder particuliere eigenaren) zal het project geen doorgang vinden; geef participatie een prominente plek in het proces
  • Behoud de flexibiliteit om plangebied of scope te veranderen
  • Neem de tijd voor transparante verdeling van kosten en subsidies tussen partijen.
  • Verken de benodigde data en documenten van verschillende partijen, o.a. i.v.m. korte deadlines voor subsidieaanvragen.
  • Zorg bij start communicatie en participatie dat er na stap 1 geen stilte valt; opgebouwd vertrouwen / enthousiasme vervliegt snel.

Belangrijke afwegingen

  • Scope: beperk je je tot aardgasvrij, of wil je meerdere opgaven in de wijk aanpakken waarin aardgasvrij een logische plek krijgt?
  • Is er op basis van eerste onderzoeken (technisch/financieel /sociaal), initiatieven in de wijk en ‘energie’ onder stakeholders (incl. bewoners) voldoende basis voor vervolgstappen?
  • Kunnen alle partijen capaciteit, kennis en middelen vrijmaken om aan de slag te gaan?
  • Wat is de ideale grootte van het gebied en zijn er slimme combinaties te leggen tussen corporatie/particulieren/utiliteit?
  • Kies je voor snelheid, een leertraject, of beide?
  • Hoe vroeg wil je bewoners in de wijk betrekken?
  • Welke koppelkansen versnellen en versterken, en welke vertragen?

Stap 2

Wat wil je in stap 2 bereiken?

In stap 2 werk je toe naar een besluit over het Wijkuitvoeringsplan met daarin de definitieve keuze voor de warmte-oplossing, incl. business case, fasering en uitvoeringsplanning. Ook maak je concreet wat in de woningen en gebouwen van het plangebied moet gebeuren.

In deze stap is de samenwerking met de stakeholders geïntensiveerd en ben je begonnen met het participatietraject. Bewoners kunnen meedenken en werken aan het Wijkuitvoeringsplan en weten waar ze aan toe zijn wat betreft hun straat en woning. Met het Wijkuitvoeringsplan in de hand kun je vervolgens aan de slag met het definitieve ontwerp, de marktuitvraag en het aanbod aan bewoners.

Het resultaat

  • Vastgesteld WUP, met daarin o.a.
    • De businesscase, incl. financiering en subsidies
    • Het voorlopig ontwerp
    • Planning op wijk, straat en gebouwniveau
    • Voorlopig aanbod gebouweigenaren
  • Geïnformeerde en betrokken bewoners
  • Samenwerkingsovereenkomst stakeholders

Regelgeving

  • Klimaatakkoord / RES / RSW / TVW
  • Warmtewet, Gaswet
  • Omgevingswet

Betrokken partijen

  • Gemeente – regie: wethouder, projectleider, participatie-expert, communicatiemedewerker, beleidsmedewerker duurzaamheid, OR (afhankelijk van koppelkansen: sociaal beleid, klimaatadaptatie, etc.)
  • Bewoners (huurders en eigenaren) – meedenken en werken aan planvorming en ontwikkeling aanbod
  • Regio – regionale afstemming, zeker bij bovengemeentelijke warmtebronnen
  • Woningcorporaties – startmotor en soms initiatiefnemer
  • Groot vastgoed – grootgebruiker
  • Netbeheerder – afstemming netbelasting en werkzaamheden
  • Marktpartij (warmtebedrijf of aannemer individuele warmte- of isolatieoplossingen) – initiatiefnemer en/of technisch advies
  • Financierende partijen – financieringsaanbod voor bewoners

Stakeholders, regie en organisatie

Checklist

  • Besteed regelmatig aandacht de projectorganisatie (incl. bestuurlijk traject): werkt het, is de rolverdeling duidelijk, heb je stakeholders over het hoofd gezien?
  • Stel een Samenwerkingsovereenkomst vast
  • Bepaal als gemeente je rol in de wijkaanpak in brede zin en specifiek in je relatie tot een marktaanbod

Bekijk ook deze documenten

Handige links

Webinars

Bewoners: Participatie en communicatie

Checklist

  • Voer je participatiestrategie uit en veranker deze in project- en besluitvormingsproces
  • Bewaak eenduidige communicatie over het project én over het participatietraject
  • Stroomlijn communicatie met en door stakeholders
  • Blijf bewoners informeren over voortgang en haal wensen op
  • Verken samen met stakeholders en marktpartijen het aanbod aan bewoners en stel individuele business cases op
  • Bereid de technische, financiële en logistieke hulp voor die je bewoners gaat bieden om de consequenties van het aardgasvrije aanbod te dragen

Bekijk ook deze documenten:

Handige links:

Webinars:

Techniek en financiering

Checklist

  • Vervolg of voer nadere haalbaarheidsonderzoeken uit
  • Werk het schetsontwerp uit, incl. verbinding met (ondergrondse) infrastructuren
  • Bij warmtenet: richting warmteketen in
  • Maak een een schets business case, incl. financiering en subsidies.
  • Maak op basis van bovenstaande een definitieve keuze en werk  aan voorlopig ontwerp
  • Verken aanbod en de businesscase voor particuliere eigenaren en breng gebouw-gebonden maatregelen in kaart, vertaal in woningscans.
  • Bereid de technische, financiële en logistieke hulp voor die je bewoners gaat bieden die helpt om de consequenties van het aardgasvrije aanbod te dragen

Bekijk ook deze documenten:

Handige links:

Webinars:

Koppelkansen op wijk- en gemeenteniveau

Checklist

  • Verbind , doelstellingen, investeringen en impact
  • Herijk je proces, planning en projectorganisatie op basis van koppelingen met andere opgaven

Handige links:

Belangrijke aandachtspunten

  • Staar je niet blind Techniek & Financiering; schenk minstens net zoveel aandacht aan de andere thema’s
  • Houd snelheid en continuïteit in het participatieproces. Wees duidelijk over wat je (nog) niet weet
  • Houd een vinger aan de pols wat betreft je organisatiestructuur, zowel intern als extern. Werkt de opzet die je hebt bedacht?
  • Stel mijlpalen vast met tussentijdse besluitstukken, evalueer tussentijds en herrijk richting. Bijvoorbeeld:
    • WUP 0.5: Specificeer o.b.v. haalbaarheidsonderzoeken en participatie-uitkomsten de keuze voor de warmteoplossing, besluit welke optie je definitief gaat uitwerken
    • WUP 1.0 Definitieve vaststelling WUP, incl. voorlopig ontwerp, business case en planning

Belangrijke afwegingen

  • Wat betekent ‘Wijkuitvoeringsplan’? De invulling ervan verschilt per gemeente en wijk.
  • Staan de uitgangspunten uit het startdocument nog overeind? Is er reden om deze o.b.v. nieuwe inzichten aan te passen?
  • Welke signalen krijg je terug uit de wijk? Is er reden om de gekozen participatiestrategie bij te sturen?
  • Wordt er (op termijn) een einddatum voor aardgas in de wijk bepaald en gecommuniceerd? Pas je aanpak daarop aan.
  • Bij warmtenet: welke rol neem je als gemeente in de warmteketen, en voor deel van de business case wil je dekken/garant staan?