Kernteamlid Reinout de Vries: “De warmtetransitie vraagt een permanent gesprek met de omgeving”

Reinout de Vries is partner van communicatie- en participatiebureau EMMA en kernteamlid van het SPDE. Binnen het SPDE  is hij expert op het gebied van participatie, communicatie en energierechtvaardigheid. In dit artikel vertelt hij meer over de rol van EMMA binnen het SPDE, het belang van participatie, communicatie en energierechtvaardigheid in de warmtetransitie, hoe het SPDE gemeenten daarin ondersteunt en waarom het belangrijk is mensen tijdig te betrekken.

“Binnen het SPDE is de rol van EMMA tweeledig: Wij zijn verantwoordelijk voor alle communicatie die vanuit het SPDE naar buiten gaat. Daarbij denken we ook na hoe we de kennisdeling van het SPDE kunnen verspreiden onder gemeenten en andere stakeholders. Als bureau zijn we daarnaast expert op het verbinden van de samenleving op maatschappelijke thema’s. Wij zijn dan ook verantwoordelijk voor twee thema’s: Communicatie en Participatie, en het thema Energierechtvaardigheid.

Waarom is communicatie en participatie belangrijk in de warmtetransitie?

“Vanuit de omgevingswet – waar de warmteplannen onder vallen – is participatie met inwoners en stakeholders een verplicht onderdeel. En ook als gemeenten vervolgens aan de slag gaan met de uitvoeringsplannen is het gesprek met bewoners, maar ook met stakeholders als energiecoöperaties belangrijk. Op dat moment ga je als gemeenten namelijk echt bepalen welke oplossingen er komen voor welke wijken en hoe je dat gaat realiseren. Je komt dan letterlijk bij mensen achter de voordeur. Als je dan op tijd het gesprek aangaat, weet je wat inwoners belangrijk vinden en kun je daarop inspelen.”

En hoe zit het dan met energiearmoede- en rechtvaardigheid?

“Energiearmoede gaat over de ongelijkheid in de energietransitie. Denk bijvoorbeeld aan mensen die een woning huren en een hoge energierekening hebben. Zij kunnen moeilijk wat aan de isolatie van hun woning doen, want daar gaan ze niet over. Maar het gaat ook over mensen die in een koopwoning wonen en hoge energielasten hebben. Hoe krijg je die lasten dan omlaag ?

Energiearmoede raakt ook aan het thema energierechtvaardigheid. Gemeenten maken nu veel keuzes in hun warmteprogramma, maar hoe maak je die keuzes op een rechtvaardige manier? Is het bijvoorbeeld rechtvaardig om te starten met woningen die makkelijk van het gas af kunnen of is het juist rechtvaardig om te beginnen met wijken waar er sprake is van energiearmoede? Of stel dat er nu subsidie beschikbaar is om woningen te isoleren – wetende dat die over tien jaar verdwijnt – welke doelgroepen laat je daar dan als eerst gebruik van maken?”

Hoe ondersteunt het SPDE gemeenten bij deze thema’s?

“Voor het thema energiearmoede zijn er de afgelopen jaren een aantal sessies geweest die gingen over het DNA in de wijk. In deze sessies werd toegewerkt naar tools waarmee je inzichtelijk kunt maken hoe wijken eruitzien op sociaaleconomisch gebied. Deze bijeenkomsten krijgen dit jaar een vervolg.

Daarnaast hebben we begin april een inleidende bijeenkomst gegeven over het thema Energierechtvaardigheid. Gemeenten maakten in deze sessie kennis met verschillende vormen van rechtvaardigheid en hoe je daarin keuzes kunt maken. In juli volgt een tweede bijeenkomst over dit thema. Dan gaan we aan de hand van concrete casussen uit de praktijk van gemeenten kijken hoe je keuzes maakt over rechtvaardigheid bij warmteprogramma’s.

En verder organiseren we in het najaar samen met Energie Samen Noord-Holland een symposium over hoe gemeenten en energiecoöperaties goed met elkaar kunnen samenwerken.”

Tot slot: Welk advies zou je gemeenten willen geven als het om participatie, communicatie en energierechtvaardigheid gaat?

“Ik zou gemeenten willen meegeven: begin op tijd. De warmtetransitie raakt iedereen, dus hoe eerder je in gesprek gaat met inwoners en andere betrokkenen, hoe beter je dat gesprek kunt voeren. Vroeg beginnen, geeft je de ruimte om input op te halen, begrip te creëren voor de keuzes die je als gemeente maakt, en draagvlak op te bouwen.

Breng ook tijdig in kaart wat de impact van bepaalde keuzes is op het gebied van energierechtvaardigheid. Het is uiteindelijk aan de bestuurder om knopen door te hakken, maar ambtenaren spelen een cruciale rol in het inzichtelijk maken van deze keuzes en de effecten van die keuzes. Want alleen als mensen ervaren dat de transitie eerlijk verloopt en dat ze worden meegenomen, is de kans groot dat ze ook echt meebewegen.

En dat is nodig. Want hoewel gemeenten steeds meer instrumenten in handen krijgen om de transitie in wijken af te dwingen – zoals de aanwijsbevoegdheid die vanaf 2026 geldt – zullen inwoners ook zelf aan de slag moeten. En dan kan je beter op tijd met het gesprek begonnen zijn.”